Вверх

Yuqoriga

Юқорига

Болалар ва катта ёшдаги пациентларда герпетик инфекция

Болалар ва катта ёшдаги пациентларда герпетик инфекция

Герпетик инфекция – вирусли касалликларнинг кенг тарқалган гуруҳи бўлиб, унда тери ва шиллиқлар шикастланиши, марказий нерв тизимига ва ички аъзоларга салбий таъсир кузатилади. Биз кўпроқ кундалик ҳаётда учратадиган герпес оддий герпес вируси (ОГВ) билан чақирилади. Бироқ, аслида, герпесвируслар оиласи бир неча турлар билан тақдим қилинган:

  1. оддий герпес вируслари (ОГВ, HSV-1, HSV-2) — 1 ва 2-турдаги (лабиал ва генитал) герпесвируслар;
  2. варицелла-зостер вируси (ВЗВ, VZV) — 3-турдаги (сувчечак ва қамраб олувчи герпесни қўзғатувчи) герпесвирус;
  3. Эпштейн-Барр вируси (ВЭБ, EBV) — 4-турдаги герпесвирус;
  4. цитомегаловирус (ЦМВ, CMV) — 5-турдаги герпесвирус;
  5. 6-турдаги одам герпес вируси (HHV-6) — болаларда сохта қизилча касаллигини ва катта ёшдаги пациентларда сурункали толиқиш синдромини чақиради.

Яна 7 ва 8-тури ажратиб кўрсатилади, бироқ улар таъсири охиригача аниқланмаган. Одам герпес вируси-7 лимфопролифератив касалликлар билан боғлиқлиги, одам герпес вируси-8 эса Капоши саркомаси билан боғлиқлиги тахмин қилинади.

 

Агар оддий герпеснинг энг тез-тез учрайдиган шаклига қайтсак, ушбу инфекция оғиз соҳасини ҳам, гениталий соҳасини шикастлаши мумкин. 80% гача ОГВ инфекциялари симптомсиз ёки кучсиз ифодаланган симптомлар билан бирга кечади. Афсуски, дори препаратлари герпес симптомларининг ифодаланиш даражасини ва зўрайишлар сонини камайтириши мумкин, бироқ инфекциядан бутунлай даволай олмайди.

Ушбу мақолада Сиз герпеснинг қандай юқишини, биринчи турдаги ОГВ (ОГВ-1) ва иккинчи турдаги ОГВ (ОГВ-2) ўртасида қандай фарқ борлигини билиб оласиз, шунингдек герпеснинг асосий белгилари ва уни даволаш тўғрисида батафсил ахборот оласиз.

Герпес қандай юқади?

Инфекция юқиши касалликнинг симптомсиз кечиши ёки вируснинг симптоматик реактивацияси вақтида юз беради [1]. Ошхона идишларини алмашиш, ўпишиш орқали ёки бемор билан бирон-бир бошқа яқин алоқа орқали лабиал герпесни юқтириб олиш мумкин.

1 ва 2-турдаги оддий герпес вируси ўртасида қандай фарқ бор?

Оддий герпес вирусининг икки тури мавжуд. ОГВ-1 – аксарият ҳолатларда лаб соҳасида ва оғиз соҳасида қавариқлар пайдо бўлиши билан бирга кечадиган касалликларни (“лаблар шамоллаши”) чақиради [2]. ОГВ-1 кўпинча болаликда юқтирилади ва унинг тарқалиш даражаси ёш ўтиши билан жадал ошиб боради. ОГВ-2, одатда, гениталия соҳасини шикастлайди ва у камроқ тарқалган. 14-49 ёшли катта ёшдаги аҳоли орасида 47,8 фоизи ОГВ-1 ва 11,9% - 2-турдаги оддий герпес вируси билан касалланган [3]. ОГВ-1, одатда, оғиз атрофидаги соҳани, ОГВ-2 эса – гениталия соҳасини шикастлашига қарамай, ҳар икки турдаги вируслар ҳар қандай жойда шикастланишни чақириши мумкин [4]. Қайд этиш керакки, генитал герпеси кам ҳолларда учрайди, бироқ, гарчи аҳолининг кичик ёшдаги тоифасида катта ёшдагиларга нисбатан камроқ тарқалган бўлсада, кичик ёшдаги болаларда учраши мумкин [5].

Герпеснинг симптомлари қандай?

Герпес клиникаси одам вирус билан биринчи марта учрашаётганлигига ёки қайталанувчи инфекцияга учраганлигига қараб фарқ қилади. Шунингдек, симптомлар одам ёшига ва иммун мақомига, шикастланиш анатомик тарқалишига ва антиген вирус турига боғлиқ бўлади.

ОГВ бирламчи юқтирилган ҳолатда, одатда, болаликда юз беради, инфекция симптоматикаси вирус таъсир этганидан сўнг бир неча кун ёки ҳафтадан кейин пайдо бўлади ва қуйидагилар билан бирга кечади:

  • Оғизда, лаб ёки милкларда, шунингдек оғиз атрофи соҳаларида оғриқли қавариқлар ёки яралар пайдо бўлиши (орал герпесда – оғиз, лаб ёки милкларда, шунингдек оғиз атрофи соҳаларида; генитал герпесда – гениталия ёки анус атрофида). Қавариқлар вақт ўтиши билан ёрилиши ва қобиқ билан қопланиши мумкин;
  • Иситма, танада зирқираган оғриқ ва ўзини ёмон ҳис қилиш;
  • Шикастланган соҳага яқин соҳаларда лимфатик тугунлар катталашиши;
  • Бош оғриғи;
  • Чарчаш;
  • Иштаҳа йўқолиши;
  • Шикастланган жойда санчиқли оғриқ.

Бирламчи инфекция вақтида ривожланадиган қавариқлар ёки яралар тўлиқ битиб кетиши учун 6 ҳафтагача талаб қилиниши мумкин. Ушбу қавариқлар тўлиқ битиб кетмагунигача вирус юқтириши мумкин [6].

ОГВ билан яшаётган айрим одамларда бутун ҳаёти давомида касалликнинг бир неча эпизодлари бўлади, бошқа одамларда эса ҳар ойда ёки ундан ҳам тез-тез симптомлар қайтарилиши (“қайталанишлар”) кузатилиши мумкин. Организм биринчи алоқадан сўнг вирусга зиддий тана ишлаб чиқаришни бошлаши туфайли такрорланувчи эпизодлар вақт ўтиши билан камроқ учрайди, симптомлар эса, одатда, камроқ ифодаланган бўлади ва унчалик узоқ давом этмайди. Масалан, қайталанувчи эпизод вақтида пайдо бўладиган қавариқлар ва яралар камроқ сезиларли ёки оғриқли бўлиши, шунингдек бир неча кун давомида бутунлай битиб кетиши мумкин.

Баъзан, одамлар навбатдаги қавариқлар пайдо бўлиш жойида инфекция қайталаниши эрта белгиларини сезишлари мумкин. Ушбу белгилар, одатда, шикастланишлар пайдо бўлгунгача бир неча соат ёки кун давомида пайдо бўлади ва оғриқ, қичишиш, ачитиш ва санчиқ ҳисларини ўз ичига олиши мумкин [7].

Дастлабки симптомларда вирусга қарши препаратларни қабул қилиш эпизод олдини олиши ёки қисқартириши мумкин – бу ҳақда батафсилроқ маълумотлар қуйида келтирилган.

Герпесни қандай даволаш керак?

Герпеснинг дастлабки симптомларида, биринчи навбатда, тўғри даволаш тактикасини қабул қилиш учун ўз шифокори билан суҳбатлашиш керак. Хусусан, инфекциянинг бирламчи эпизодига эга аксарият одамлар дори препаратларини қабул қилишга эҳтиёж сезадилар. Олдин герпес бўлган ёки симптомлари кучли ифодаланмаган одамларда ҳар доим ҳам бирон-бир аралашув талаб қилинмайди. Герпесни даволашнинг қуйидаги икки тури бўлиши мумкин:

● Организмга герпес вирусига қарши курашишда ёрдам берадиган препаратларни қабул қилиш. Бу “вирусга қарши препаратлар” деб аталадиган препаратлардан иборат. Улар симптомларни камайтиради ва уларнинг давом этиш муддатини қисқартиради. Агар ушбу дори препаратларини қабул қилиш симптомлар пайдо бўлганидан сўнг имкон даражада тезроқ бошланса, препаратлар энг яхши самара беради [8].

●Симптоматик даволаш, бу вирусга таъсир этмаган ҳолда герпес туфайли оғриқни ва ноқулайликни камайтиришга ёрдам беради. У парацетамол ва ибупрофен каби оғриқсизлантирадиган ва иситмани туширадиган препаратлардан фойдаланишни ўз ичига олади. Қайд этиш керакки, ушбу препаратлар оғир даражали ва узоқ муддатли қайталанишлар билан боғлиқ бўлган оғриқни ҳам камайтириши мумкин [9]. Бундан ташқари, маҳаллий оғриқсизлантирадиган препаратлар қўлланиши ёки оддий шикастланган жойга муз қўйиш оғриқни камайтиришга ёрдам бериши мумкин.

Афсуски, бугунги кунда герпесни бутунлай даволаши мумкин бўлган препаратлар йўқ. Агар одам герпесни чақирадиган вирус юқтириб олган бўлса, ушбу герпес организмда бутун умр давомида сақланиб қолади.

Герпесни юқтириш хавфини қандай камайтириш керак?

Оддий герпес билан бемор одам, ҳатто унда кўзга кўринадиган тошмалар бўлмаган ҳолатда ҳам бошқаларга юқтириши мумкин. Бироқ, барибир касалликнинг фаол симптомлари бўлган вақтда инфекцияни тарқатиш хавфлари кўпроқ. Шу туфайли, агар кимдадир ОГВ фаол инфекцияси бўлса, шикастланган жойга қараб, қуйидагилардан сақланинг: яқин жисмоний алоқа (масалан, орал герпесда ўпишиш), шунингдек идишлар, коса-пиёлалар, лаб учун бальзамлар ёки бошқа шахсий гигиена воситаларидан биргаликда фойдаланиш. Генитал герпесда жинсий инфекциялар юқтирилишини ва унга тегишли барча ҳолатларни ўз вақтида профилактика қилиш керак.

 

  1. G.J.,Mertz et al. Risk factors for the sexual transmission of genital herpes. Ann Intern Med. 1992 Feb 1;116(3):197-202.
  2. K.J.Lookeret al. Global and regional estimates of prevalent and incidentherpes simplex virus type 1 infections in 2012. PLoS One. 2015 Oct 28;10(10):e0140765.
  3. G. McQuillan et al. Prevalence of herpes simplex virus type 1 and type 2 in persons aged 14–49: United States, 2015–2016. NCHS Data Brief, no 304. February 2018 [internet publicatio
  4. Bjørn Grinde«Herpesviruses: latency and reactivation – viral strategies and host response».J Oral Microbiol. 2013; 5: 10.3402/jom.v5i0.22766
  5. R. Reading et al. Genital herpes in children under 11 years and investigations for sexual abuse.Archives of Disease in Childhood 2011;96:752-757.
  6. Dahlia Saleh; Siva Naga S. Yarrarapu; Sandeep Sharma.Herpes Simplex Type 1. LTreasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Last Update: August 29, 2022.
  7. L. Corey et al. Genital Herpes. In: Holmes KK, Sparling PF, Stamm WE, et al. (editors). Sexually Transmitted Diseases. 4th ed. New York: McGraw-Hill; 2008: 399–437.
  8. Emmert D.H. Treatment of common cutaneous herpes simplex virus infections. Am Fam Physician. 2000 Mar 15;61(6):1697-706, 1708. Full text (https://www.aafp.org/afp/2000/0315/p1697.html) Abstract
  9. Gupta R., Warren T., Wald A. Genital herpes. Lancet. 2007 Dec 22;370(9605):2127-37.