Respirator virus kasalliklari profilaktikasi. Nimani bilish muhim?

Mundarija:

1. Virus kasalligi rivojlanishini o’z vaqtida bartaraf qilish nima uchun muhim?

2. O’tkir darajali respirator virus infeksiyasi (O’RVI)ni profilaktika qilishning qanday usullari bor?

3. Betob bo’lgan holatda nima qilish kerak?

  1) O’tkir darajali respirator virus infeksiyalari (O’RVI) odamlar orasida eng keng tarqalgan virus kasalliklari yuqori o’rinlarini egallagan. Ular yiliga 500 milliondan ko’proq shamollash kasalliklarini chaqirishi mumkin [1]. O’tkir darajali respirator virus infeksiyalari (O’RVI) oilasining quyidagi beshta eng keng tarqalgan virus qo’zg’atuvchisi yaxshi ma’lum [2]:

• Paramiksoviruslar
• Ortomiksoviruslar
• Pikornaviruslar
• Adenoviruslar
• Koronaviruslar

     O’tkir darajali respirator virus infeksiyalari (O’RVI) – “beozor infeksiya” emasligi isbotlangan, chunki ko’plab asoratlar, nogironlik va hatto o’lim bilan tugagan holatlar qayd etiladi. Shu tufayli eng yengil virus infeksiyasiga ham yuzaki munosabatda bo’lish mumkin emas. O’z vaqtida himoyalanish hamda yuqori harorat va bosh og’rig’i bo’lgan pasiyentlar qatoriga tushib qolmaslik uchun ushbu kasalliklar sabablarini ham, simptomlarini bilish kerak. Kasallik manbalari turli xil bo’lishi mumkin, biroq klinik manzarasi, odatda, ko’pgina umumiy simptomlarga ega bo’ladi. Shu tufayli virus qo’zg’atuvchilariga qarshi kurashishda davolash va profilaktika usullari deyarli bir xil bo’ladi.

 2)  Virus shtammi qanday bo’lishidan qat’i nazar, profilaktikaning eng asosiy oddiy usullarini yodda tutish va ularga rioya qilish kerak. Chunki gripp boshqa respirator viruslari kabi havo-tomchi orqali yuqadi va nafas olish a’zolarini shikastlaydi. Profilaktik tadbirlar eng avvalo organizmning kasallik virus qo’zg’atuvchilariga chidamliligini oshirishga yo’naltirilgan. Shunday qilib, hayotni saqlab qoladigan oddiy narsalarni yodda saqlash kerak. Quyidagilar muhim:

• Bemorlar bilan aloqalardan saqlanish. Virus manbai – bemor kishi. Kasal bo’ldingizmi – yaxshisi uyda qoling. Shifokorlar bir necha yillardan buyon gripp virusiga qarshi hech qanday profilaktik samaradorligi isbotlangan dori preparatlari yo’qligini takror va takror qayd etmoqdalar. Vitaminlar, immunostimulyatorlar va boshqa preparatlar faqat infeksiyaga qarshi kurashishda immun tizimni quvvatlashi mumkin, biroq to’liq himoyani yoki sog’ayishni kafolatlamaydi.
• Odamlar qanchalik kamroq bo’lsa, kasallanish ehtimoli shunchalik kam bo’ladi. Vaqtinchalik karantin choralari to’g’risida qaror bolalar va katta yoshdagilar jamoalarini bir-biridan ajratish hamda infeksiya tarqalishini sekinlashtirish imkonini beradi. Biroq, bu bola karantin vaqtida ko’ngilochar markazlarga, kinoteatrlarga, sport zallariga va h.k. joylarga borishi kerakligini anglatmaydi. Transportda bemorlar bilan aloqada bo’lmaslik uchun – toza havoda bir bekat piyoda yurish yaxshiroq.
• Niqoblarni taqish. Niqoblardan foydalanish faqat u bemor odam tomonidan yonida sog’lom odamlar bo’lganida taqilgan holatda o’rinli bo’ladi. Albatta, u virusni ushlab qolmaydi, biroq virusli ajratmalar tomchilarini to’xtatib qolishi mumkin. U namlanganida darhol almashtirish kerak. Niqoblardan ko’chada foydalanishning umuman ma’nosi yo’q. Viruslar ko’chaning salqin, nam havosida yashamaydi, biroq issiq va quruq xonalarda o’zini yaxshi his qiladi – shu tufayli xona havosini almashtirib turishni unutmang.
• Burun bo’shlig’ining namlangan shillig’i. Burun bo’shlig’i shilliqlari qurib qolishidan saqlaning, tuzli eritmalar bilan yuvib tashlash o’rinli bo’ladi.
• Gigiyena qoidalari. Infeksiya organizmga biz qo’llarimizni tekkizadigan og’iz, burun va ko’z orqali tushadi. Shu tufayli ehtiyojsiz o’z yuzingizga qo’l tekkizmang. Qo’llaringizni tez-tez yuvib turing, virus infeksiyasi xavfi davrida qo’llaringizni sovunlab yuving yoki tarkibida spirtli dezinfeksiyalaydigan eritma (dezinfeksiyalaydigan spreylar, gellar va gigiyenik salfetkalar) bilan ishlov bering.
• Tozalik. Shuningdek, uyni va ish joyini tozalikda saqlash tavsiyalari bor, bu klaviaturalar, telefonlar yuzalari, eshiklar va bolalar o’yinchoqlari tutqichlari vaqti-vaqti bilan tozalanishini o’z ichiga oladi. Muntazam ravishda xona havosini almashtirib turing va namlangan yig’ishtirishni amalga oshiring [3].

O’z immunitetingizni mustahkamlash bo’yicha umumiy tavsiyalarga rioya qilish kerak:

• To’laqonli uyquni nazarda tutadigan sog’lom turmush tarzi (sutkada eng kamida 7-8 soat).
• Muvozanatlangan oziq-ovqat rasioni, unga xom shaklida eng kamida 50% o’simlik oziq-ovqatlari (gulkaram, oq boshli karam, sabzi, lavlagi, sarimsoqpiyoz, piyoz, ismaloq, yerqalampir (xren), pomidor, olma, qovoq, smorodina) kiritilishi kerak. Tozalangan va termik ishlov berilgan mahsulotlar iste’molini minimumga keltirish kerak. Rasionda tabiiy immunomodulyatorlar rolini bajaradigan dukkakli o’simliklar, yong’oqlar bo’lishi kerak. C vitaminini muntazam ravishda iste’mol qilish umuman kasalliklar bo’yicha o’tkir darajali respirator virus infeksiyasi (O’RVI) kasalligi ehtimolini kamaytirmaydi, biroq muayyan holatlarda, ayniqsa, kuchli jismoniy zo’riqishlarga moyil bo’lgan pasiyentlarda kasallikning og’irlik darajasini va davom etish muddatini (katta yoshdagi pasiyentlarda 3% dan 12% gacha) kamaytirish imkonini beradi [4].
• Asta-sekin chiniqish va sport bilan shug’ullanish kerak.

• Agar baribir kasallik yuz bersa, birinchi kundan e’tiboran simptomlarni bartaraf qilish bo’yicha davolash choralarini ko’rish kerak. Zarur hollarda – davolovchi shifokor qabulida bo’lish kerak. Eng muhimi, ko’tarinki kayfiyatni saqlab qolish kerak, chunki ijobiy his-tuyg’ular tezroq sog’ayishga yordam beradi.

1. Singh, 2014, 6.7.1 Epidemiology, p. 97.
2. Pyrc, Krzysztof. Identification of new human coronaviruses : [англ.] / Krzysztof Pyrc, Ben Berkhout, Lia van der Hoek // Expert Review of Anti-infective Therapy. — 2007. — Vol. 5, no. 2. — P. 245−253. — doi:10.1586/14787210.5.2.245. — PMID 17402839.
3. Preventing influenza and other respiratory infections. Health information for Western Australians. Australian Department of Health (2 июля 2019). Дата обращения: 1 января 2020. Архивировано 1 января 2020 года.
4. Hemilä, H. Vitamin C for preventing and treating the common cold : [англ.] / H. Hemilä, E. Chalker // Cochrane. — 2013. — 13 January.